Centrum choreograficzne /Scena tańca w Warszawie

Chcielibyśmy na zakończenie wyrazić parę dezyderatów: aby międzynarodowe konkursy tańca stały się manifestacją tradycyjnie polską i perjodyczną, powtarzaną w regularnych odstępach czasu (chociażby co dwa lata); aby w celu ożywienia kultury tanecznej w Polsce urządzano, obok konkursów międzynarodowych, konkursy wszechpolskie; […] aby Warszawa zaawansowała do rangi Bayreuth sztuki tanecznej.

Warszawa – metropolią sztuki tanecznej,
„Express Poranny”, 10 sierpnia 1933

…w przypadku tańca […] myślę, że jest możliwe (i nawet konieczne) wyznaczenie sceny poświęconej tylko tej sztuce (w tym teatrowi tańca), bo jest to jedna z najbardziej zaniedbanych, ignorowanych przestrzeni w sztukach performatywnych.

 Agata Siwiak O potrzebie krytycznego widza,
w: Badanie publiczności teatrów w stolicy. Raport,
Instytut Teatralny, Warszawa 2012, s. 63.

 

Wstęp

Warszawa stanowiła na początku dwudziestego wieku ważne miejsce na mapie rozwoju modernistycznego tańca europejskiego – nowej i nowoczesnej ówcześnie dziedziny sztuki. Na warszawskich scenach prezentowała się między innymi ikona wolnego tańca Isadora Duncan oraz kontynuatorka jej stylu – Stefania Dąbrowska. Tutaj powstawały pierwsze polskie szkoły rytmiki Janiny Mieczyńskiej, Tacjanny Wysockiej i Ireny Prusickiej, prowadzone zgodnie z nowatorską wówczas koncepcją Emile’a Jaques-Dalcroze’a  i działały uczennice słynnej niemieckiej choreografki tańca wyrazistego Mary Wigman – Pola Nireńska, Ruth Abramowicz Sorel. To właśnie w Warszawie w 1933 roku odbył się Drugi Międzynarodowy Konkurs Tańca Artystycznego. Było to wydarzenie światowej rangi, które zgromadziło międzynarodowe grono artystów i artystek oraz umożliwiło warszawskiej widowni szeroki kontakt z nowoczesną choreografią i tańcem.

Jednak po ponad stu latach od tego znaczącego czasu, taniec – jedna z najbardziej dynamicznie rozwijających się współczesnych dziedzin sztuki – nadal nie ma w Warszawie swojej instytucjonalnej reprezentacji, stałego miejsca produkcji, prezentacji, badania i promocji.

Intensywnie rozwijające się od lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku lokalne środowisko tańca współczesnego ponownie wprowadziło Warszawę na mapę krajowego i europejskiego obiegu nowych nurtów tańca, poprzez liczne i zróżnicowane działania – pokazy prac niezależnie działających artystów/ek i zespołów, działania edukacyjne i warsztatowe, a także niezwykle istotne w kulturalnej tkance miasta międzynarodowe festiwale.

Aby był możliwy dalszy rozwój choreografii, właściwych dla tej dziedziny sztuki kodów estetycznych oraz stałej widowni konieczne jest trwałe wspieranie badań i praktyk choreograficznych, inwestowanie w rozwój zawodowy artystów i artystek, osób badających, produkujących i promujących taniec poprzez jak najszybsze powołanie i regularne finansowanie pierwszego centrum choreograficznego / sceny tańca.

Cel projektu

Celem niniejszego projektu jest określenie wytycznych dla powołania i zorganizowania nowej miejskiej instytucji tańca współczesnego w Warszawie o wyjątkowym w skali kraju profilu, dysponującej własną przestrzenią i zapleczem finansowo-organizacyjnym, której głównym zadaniem jest czynne wspieranie rozwoju współczesnej sztuki tańca, prezentowanie jej szerokiego spektrum artystycznego, oraz zapewniającej godne warunki pracy artystkom i artystom, producentkom_om, kuratorkom_om, etc. pracującym w obszarze tańca i choreografii. Instytucji, która umożliwi warszawskiej widowni żywy i regularny kontakt z krajową i światową choreografią.

Projekt jest kontynuacją licznych inicjatyw podejmowanych od kilkunastu lat przez warszawskie środowisko tańca, indywidualnie oraz w ramach działalności Branżowej Komisji Dialogu Społecznego do spraw Tańca (działającej przy Biurze Kultury Urzędu m.st. Warszawa), a także postulatów wynikających między innymi z Międzynarodowej Konferencji Exchange/Change (Festiwal Ciało/Umysł 2007) oraz I, II i III Kongresu Tańca (2010, 2020, 2023) oraz debaty w Komunie//Warszawa w dniu 20 lutego 2023 z udziałem między innymi przedstawiciela i przedstawicielki władz Warszawy – Zastępczyni Prezydenta m. st. Warszawy Aldony Machnowskiej-Góry oraz Dyrektora Biura Kultury m. st. Warszawy Artura Jóźwika.

Niniejszy, wstępny projekt jest zaproszeniem zarówno przedstawicieli m. st. Warszawy, jak i środowiska tańca do szerszej dyskusji.

Referencje

Wybrane instytucje referencyjne pełniące funkcje centrów choreograficznych o różnych profilach:

Francuskie Centre National de la Danse (Narodowe Centrum Tańca)

19 francuskich Narodowych Centrów Choreograficznych działających na poziomie regionalnym i lokalnym, współfinansowanych przez ministerstwo i regiony/miasta

Narodowy teatr w Paryżu prezentujący wyłącznie taniec i zarządzany przez choreografa/kę Théâtre de Chaillot

Szwajcarski dom tańca Tanzhaus Zürich

Niemiecki dom tańca Tanzhaus NRW Düsseldorf

Austriackie centrum Tanzquartier Wien

Centrum choreograficzne i dom produkcyjny K3 Zentrum für Choreographie Tanzplan Hamburg Kampnagel

Czeskie centrum tańca Tanec Praha PONEC – dance venue – oraz będący aktualnie w budowie przyszły Dom Tańca (zakończenie budowy: grudzień 2025);

Czeskie centrum rozwoju choreograficznego Centrum choreografického rozvoje SE.S.TA Praha

Rumuńskie centrum choreograficzne Centrul Național al Dansului București

Poznańskie centrum nowej choreografii Stary Browar Nowy Taniec (2004–2020)

Węgierskie interdyscyplinarne centrum Trafó Kortárs Művészetek Háza

Serbski ośrodek tańca współczesnego Stanica / Station-service for contemporary dance

Włoskie centrum rezydencyjne – Lavanderia a Vapore Fondazione Piemonte dal Vivo –

Włoskie narodowe centrum produkcji tańca

Narodowe Centrum Choreograficzne w Wagadugu, Burkina Faso

Narodowe Centrum Produkcji Tańca Współczesnego w Mexico City Ceprodac

Norweski interdyscyplinarny teatr Black Box Theater Oslo – https://blackbox.no/nb/

Szwedzki, impresaryjny dom tańca Dansens Hus

Belgijskie centrum choreograficzne Charelroi Danses 

Szkockie narodowe centrum tańca Dance Base 

Izraelskie centrum tańca współczesnego Suzanne Dellal 

Ogólny profil merytoryczny

Nowoczesne centrum choreograficzne łączy docelowo funkcje centrum produkcyjnego, teatru impresaryjnego oraz ośrodka edukacji kulturalnej i społecznej, skoncentrowanego wokół sztuki tańca współczesnego i choreografii oraz jej interdyscyplinarnych wymiarów.

Centrum jest instytucją budowaną nie tylko wokół wizji, misji i celów, ale przede wszystkim wartości, takich jak inkluzywność, otwartość, różnorodność, współodpowiedzialność, zrównoważony rozwój.

Centrum powinno dysponować siedzibą w centrum miasta i zapewniać łatwy dostęp komunikacją miejską.

Proponujemy, aby w nazwie własnej centrum wykorzystać kapitał kulturowy związany z postaciami Bronisławy i Wacława Niżyńskich, światowej sławy artystki i artysty polskiego pochodzenia.

Podstawowy przedmiot działalności centrum: taniec współczesny, produkcje interdyscyplinarne, działania site specific, nowe technologie i taniec, choreografia w poszerzonym polu i współczesne formy eksperymentalne i hybrydowe.

Centrum choreograficzne nastawione jest na wysoką jakość programową, produkuje premiery własne oraz wynikające z otwartych naborów (open call) z udziałem artystów/ek i realizatorów/ek będących rezydentami centrum, etatowych oraz gościnnych.

W perspektywie maksymalnie kilku lat, w zależności od warunków organizacyjnych, zakłada się powołanie zespołu artystycznego i zmianę charakteru na repertuarowo-impresaryjny.

W centrum prowadzona jest współpraca na poziomie krajowym i międzynarodowym oraz prezentacje impresaryjne krajowych i międzynarodowych spektakli, jednak ze szczególną troską o promowanie i wspieranie polskich i pracujących w Polsce artystek i artystów.

Prowadzona jest współpraca z warszawskim środowiskiem tańca (współpraca, a nie powielanie działań), w tym w szczególności z warszawskimi festiwalami tańca.

Instytucja ta stwarza przestrzeń do współpracy licznych organizacji i artystek/ów lokalnych i/lub działających na krajowej i międzynarodowej scenie, którzy i które nie mają możliwości rozwoju i/lub regularnych prezentacji swoich prac w Warszawie, a nierzadko w ogóle w Polsce.

Ponadto centrum oferuje:

długoterminowe rezydencje dla osób artystycznych polskich i zagranicznych, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb osób opiekuńczych1;

regularne działania warsztatowe i edukacyjne zarówno dla środowiska profesjonalnego (lekcje, warsztaty mistrzowskie, coachingi, warsztaty z nowych technologii, etc.), jak i dla środowiska amatorskiego (otwarte i płatne lekcje, etc.);

produkcje spektakli społecznych z udziałem młodzieży, seniorów/rek, osób z niepełnosprawnościami i innych grup społecznych oraz inne działania z obszaru audience development;

dyskusje i debaty wokół tematyki spektakli oraz bieżących problemów i zagadnień choreografii i tańca;

sale prób udostępniane bezpłatnie osobom i grupom praktykującym i badającym taniec i choreografię, pozbawionym obecnie możliwości korzystania z niezbędnej infrastruktury.

Szczegółowe cele merytoryczne (planowana liczba premier, rezydencji, liczba i rodzaj projektów edukacyjnych etc.) oraz budżetowe (przewidywane koszty i przychody) są możliwe do określenia po wskazaniu przez organizatora miejsca/przestrzeni wraz z zasobami fizycznymi, osobowymi i finansowymi.

Szczegółowy profil artystyczny instytucji będzie efektem otwartego konkursu na prowadzenie centrum/sceny.

Spójność ze strategią Warszawa2030 i polityką kulturalną miasta Warszawa: projekt jest spójny z priorytetami i wyzwaniami ujętymi w dokumencie zatytułowanym Polityka Kulturalna m.st. Warszawy, a także z celami wyznaczonymi w Strategii #Warszawa2030: Aktywni mieszkańcy, Przyjazne miejsce i Otwarta metropolia. Projekt zakłada szczególny nacisk na realizację następujących celów strategicznych: cel nr 2 – Wygodna lokalność (cel operacyjny 2.2: Aktywnie spędzamy czas wolny blisko domu) i cel nr 4 – Twórcze środowisko (cele operacyjne: 4.1 – Rozwijamy nasz twórczy potencjał i 4.3 – Przyciągamy talenty i liderów i 4.4 – Inspirujemy świat). Projekt zakłada aktywną współpracę ze społecznością lokalną (artystyczne projekty społeczne, konsultacje), z NGO (miedzy innymi festiwale, ale również otwarcie na współorganizację wydarzeń o charakterze społecznym z innymi organizacjami), odzwierciedla ideę Warszawy wielu kultur poprzez stworzenie ośrodka otwartego na międzykulturowy dyskurs lokalny i ponadnarodowy. Przez współorganizację festiwali (w sposób niekomercyjny) pozwoli także tego rodzaju przedsięwzięciom finansowanym z budżetu miasta na przeznaczenie większej części dotacji na działania merytoryczne, zamiast na koszty wynajmu przestrzeni. Zgodnie z założeniami bieżącej polityki kulturalnej miasta stołecznego Warszawa będzie to miejsce „kultury zrównoważonej i otwartej – odpowiadającej na zróżnicowane potrzeby rozmaitych grup oraz dającej przestrzeń ekspresji i samorealizacji różnym podmiotom”.

Publiczność / grupy odbiorcze

Długofalowe budowanie relacji z publicznością zakłada zarówno włączenie jej w działania, jak i budowanie wspólnej wizji. Uwzględniając fakt, że nasza widownia jest różnorodna, będziemy podejmować regularne działania mające na celu poznanie rozproszonej publiczności tańca, pozyskiwanie nowych widzów i widzek poprzez działania promocyjne, edukacyjne, i proponowanie zdywersyfikowanego programu, wyróżniającego się na tle oferty kulturalnej stolicy.

Mieszkańcy/ki dzielnicy – do tej grupy (dzieci i rodziny z dziećmi, młodzież, dorośli zainteresowani kulturą, seniorzy_rki) będą w szczególności skierowane działania warsztatowe, spektakle i projekty familijne, projekty wspólnotowe.

Mieszkańcy/ki Warszawy (w Warszawie mieszka 1,9 mln osób, ale uczestników/czek życia kulturalnego jest tylko niewielki procent, z czego około sześćdziesiąt pięć procent to osoby z wykształceniem wyższym, w większości kobiety, co należy podkreślić – najmniej z oferty kulturalnej korzystają osoby dorosłe, wchodzące na rynek pracy, dane sprzed pandemii) – do tej grupy docelowej skierowana zostanie przede wszystkim oferta spektakli oraz wydarzeń towarzyszących (projekty edukacyjne, społeczne, spotkania z artystami_tkami). Planowany charakter działalności w szczególności ułatwi dotarcie do osób niepolskojęzycznych, zarówno mieszkańców_nek, jak i turystów_tek.

Publiczność profesjonalna i osoby interesujące się tańcem z kraju i zagranicy – do tej grupy, śledzącej wydarzenia związane z tańcem, zostanie skierowana w szczególności wyselekcjonowana oferta spektakli i wydarzeń towarzyszących (premiery, przeglądy, warsztaty dla profesjonalistów/tek). Dzięki interdyscyplinarnym projektom grupa ta w zależności od projektu może powiększać się o osoby zainteresowane operą, muzyką, teatrem, sztukami wizualnymi, filmem.

Grupy defaworyzowane w dostępie do kultury – ułatwienie dostępu do oferty osobom z niepełnosprawnościami, projekty z osobami w procesach resocjalizacji, z osobami uchodźczymi, ale także dbałość o zróżnicowanie ekonomiczne oferty, w tym bezpłatne i zniżkowe bilety.

Infrastruktura

W obszarze infrastrukturalnym centrum nie odbiega potrzebami od instytucji teatralnych, z wyjątkiem dostosowania sal prób do wymagań praktyki tańca.

Centrum powinno dysponować co najmniej jedną dużą sceną (20 m x 20 m) z modulowaną widownią na około 300 miejsc oraz jedną mniejszą sceną (10 m x 10 m) z modulowaną widownią na około 100 miejsc, z nowoczesnym wyposażeniem z obszaru akustyki teatralnej i oświetlenia oraz potencjałem rozwoju w zakresie używania nowoczesnych technologii scenicznych.

Ponadto centrum powinno posiadać kilka sal prób o zróżnicowanych wymiarach (z drewnianą podłogą, co najmniej jedno studio baletowe z lustrami i drążkami) na potrzeby prowadzenia bieżących prób, warsztatów, rezydencji i gościnnego udostępniania. Dla celów rezydencyjnych centrum powinno także dysponować pokojami gościnnymi.

Zarówno sale prób, pokoje gościnne, sceny, jak i widownia, powinny zapewniać dostęp osobom z niepełnosprawnościami.

Ponadto: przestrzenie biurowo-administracyjne, archiwum, pracownie techniczne, ewentualnie magazyn scenografii i kostiumów (lub wynajem przestrzeni na ten cel), zaplecze scen (garderoby).

Centrum powinno także pełnić funkcje społeczne, to jest posiadać przestrzenie otwartego dostępu takie jak kawiarnia, ogród oraz czytelnia specjalistyczna z dostępem do publikacji oraz prenumerowanej, specjalistycznej prasy zagranicznej.

Wszystkie przestrzenie z dostępem dla osób z niepełnosprawnościami.

Struktura organizacyjna

Określenie struktury organizacyjnej będzie możliwe dopiero po poznaniu wstępnych warunków lokalowych i organizacyjno-finansowych działania instytucji. Niemniej, centrum powinno posiadać podstawowe formy struktury takie jak pion administracyjny (minimum osiem osób) i techniczny (minimum osiem osób), właściwe dla instytucji kultury oraz pion merytoryczny, zapewniający różnorodne formy zatrudnienia:

etatowe stałe minimum dwanaście osób (producenki_ci, kuratorki_rzy, pedagożki_dzy, dramaturżka_g, osoby ds. promocji i komunikacji, specjalist_ka ds. dostępności, kasa i obsługa widowni);

etatowe krótkoterminowe (rotacyjne) w ramach rezydencji od roku do trzech lat (minimum dziesięć etatów – artyści_ki, dramaturżki_dzy, realizatorki_rzy) + w perspektywie kilkuletniej – stały zespół zawodowy minimum dwadzieścia etatów artystycznych;

umowy o dzieło/zlecenia – działania projektowe;

outsourcing – obsługa prawna, obsługa informatyczna, grafik_czka, ochrona, utrzymanie czystości.

Ponadto w strukturze organizacyjnej centrum powinna działać Rada artystyczna (trzy do pięciu osób) składająca się z przedstawicieli/lek środowiska (wynagrodzenia ryczałtowe).

Źródła finansowania

Dotacja podmiotowa miasta Warszawy dostosowana poziomem do potencjalnego miejsca, infrastruktury i struktury organizacyjnej.

Dotacje celowe miejskie (inwestycyjne, programowe).

Koprodukcje krajowe i zagraniczne.

Finansowanie w ramach współpracy z zagranicznymi agendami kulturalnymi (Instytut Francuski, Goethe Institut, British Council) i ambasadami.

Sponsorzy instytucjonalni (Fundacja Paribas, Allianz Foundation, Fundacja Citi Handlowy im. Kronenberga) – są to przykładowe fundacje, które angażują się szczególnie w obszary kultury i sztuki, które można by zachęcać np. do sponsorowania premier lub przygotowania wspólnie projektów o charakterze społecznym.

Programy dotacyjne MKiDN i EU, tutaj w szczególności docelowe dołączenie do sieci europejskich domów tańca (European Dancehouse Network) lub innych projektów, które pojawią się w najbliższych latach.

Udział w sieciach międzynarodowych i programach krajowych Narodowego Instytutu Muzyki i Tańca, na przykład: Zamówienia choreograficzne, Zamówienia kompozytorskie, Taniec, Przestrzenie sztuki (dołączenie do tej sieci wiąże się z dotacją około 600 000 zł na współpracę z organizacjami pozarządowymi).

Wynajem przestrzeni – wyłącznie na wydarzenia korespondujące z profilem miejsca.

Przychody własne ze sprzedaży biletów.

Przychody własne z prowadzenia odpłatnych warsztatów i lekcji.

Inwestycje infrastrukturalne – programy infrastrukturalne MKiDN.

PFRON – środki na dostosowanie działań Centrum do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Łączenie zasobów własnych z innymi organizacjami (festiwale).

Ekologia, CSR/CCR, kwestie społeczne

Podejście ekologiczne w praktyce działania centrum:

ograniczenie liczby druków (zarówno biurowych, jak i reklamowych) oraz produkcja gadżetów wyłącznie z ekologicznych materiałów;

nieużywanie plastikowych jednorazowych naczyń, etc.;

plansze neonowe/cyfrowe zamiast drukowanych plakatów;

recykling elementów scenografii i kostiumów oraz ich produkcja z bardziej ekologicznych materiałów;

ponadto przez działania i warsztaty artystyczne Centrum będzie dążyło do rozwijania świadomości ekologicznej uczestników i uczestniczek wydarzeń.

zachęcanie do korzystania z komunikacji zbiorowej, priorytetyzowanie naziemnych środków transportu (delegacje, podróże służbowe);

działania w obszarze digital sustainability (zielonej cyfryzacji) i na rzecz redukcji emisyjności (carbon footprint) – zbieranie danych w zakresie wpływu na środowisko (energia, woda, odpady), polityki środowiskowej i planów działania w kierunku rokrocznego raportowania i ustalania celów redukcji emisyjności;

starania w kierunku wypracowania Dance Green Book – wytycznych dot. tworzenia zrównoważonego tańca, dzielenia się doświadczeniem i uczenia od innych w sektorze, dzięki wymianie i współpracy z równorzędnymi organizacjami;

nawiązanie współpracy (na przykład facylitacja, mentoring) z liderami zielonej transformacji w kulturze (to jest Julie’s Bicycle, Creative Carbon Scot-land) w celu wypracowania wieloletniej strategii zrównoważonego rozwoju i ekologicznej przemiany (ecological transition) dla Centrum (instytucja referencyjna: National Theatre w Londynie (https://www.nationaltheatre.org.uk/about-us/sustainability/).

CSR i CCR:

Społeczny obszar odpowiedzialności kultury i biznesu to jeszcze mało eksplorowana przestrzeń w praktyce instytucji kultury, która jednakże stanie się wkrótce, zgodnie z już wdrożonymi europejskimi regulacjami (unijny Zielony Ład, globalne Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ, dyrektywa CSRD), koniecznym elementem ich planów i działań. Poza angażowaniem się w życie lokalnej społeczności, w tym docieraniem do grup defaworyzowanych, Centrum będzie nie tylko symbolicznie, ale i realnie wspierać aktywność obywatelską, na przykład poprzez specjalne akcje wspierające konkretne fundacje lub działania (na przykład przeznaczając na nie część przychodu ze sprzedaży biletów).

Centrum powinno zapewniać także możliwość opieki nad dziećmi zarówno dla osób pracujących, jak i widzek i widzów uczestniczących w ofercie programowej.

Elementem polityki CSR będzie także na przykład angażowanie do pracy osób z niepełnosprawnościami, artystów/tek pochodzących z regionów mniej rozwiniętych gospodarczo (w ramach rezydencji artystycznych, premier, warsztatów), ale także integracja osób z doświadczeniem migracji lub uchodźczym, mieszkających w Warszawie.

Centrum w perspektywie pięcioletniej

Centrum choreograficzne w ciągu pięciu lat jest ośrodkiem współczesnej choreo-grafii i tańca nie tylko o znaczeniu lokalnym, ale także krajowym i międzynarodowym (w regionie Europy Środkowo-Wschodniej). Centrum uczestniczy w krajowych i międzynarodowych sieciach i jest jednym z najważniejszych miejsc w kraju dla rozwoju współczesnej choreografii. Działalność centrum w ciągu tego okresu pozwala także na znaczący wzrost zainteresowania tańcem i choreografią wśród mieszkańców_ek Warszawy oraz istotne wzmocnienie pozycji polskich artystek i artystów na międzynarodowej scenie.

 

Warszawa, 6 kwietnia 2023

 

 

Projekt powstał w ramach współpracy nieformalnej grupy roboczej zorganizowanej jako inicjatywa oddolna dla celów powołania sceny tańca w Warszawie i gromadzącej przedstawicielki i przedstawicieli środowiska tańca zarówno z Warszawy, jak i z całego kraju.

Kontakt: Joanna Szymajda, joszymajd@gmail.com

 

 

• 1. Zob. Otwarty list w sprawie środowiska osób opiekuńczych w dziedzinach artystycznych, secure.avaaz.org